De NMa heeft invallen gedaan in de kantoren van de drie Nederlandse mobiele operators KPN, Vodafone en T-Mobile. Dat gebeurt op basis van verklaringen van twee klokkenluiders die in het bezit zijn van NOS-programma Nieuwsuur. Het gaat om een voormalig directeur en om een huidig directielid van een telecombedrijf, zo is door een notaris bevestigd. De mobiele operators bevestigen de invallen en geven aan alle medewerking te verlenen. Volgens KPN doet de NMa onderzoek naar het ‘Afstemmen van verdienmodellen voor het aanbieden van mobiele communicatiediensten op de consumentenmarkt’ en naar het ‘Verdelen van onafhankelijke verkoopkanalen’.
Ook de NMa geeft aan dat deze onderzoeken lopen, maar haast zich te zeggen dat er nog geen schuldigen zijn. Er is op basis van de verklaringen echter een vermoeden van een overtreding van de Mededingingswet zoals afspraken over prijzen en marktverdeling. Doel is om materiaal te verzamelen om te bepalen of daadwerkelijk van een overtreding sprake is. Er zal, bij voldoende vermoeden op overtreding, een procedure gevolgd worden die uiteindelijk kan leiden tot sancties.
Eind oktober kwam er een einde aan een zelfde soort zaak uit 2001. Destijds hadden de mobiele operators (KPN, Vodafone, T-Mobile (Ben), Dutchtone en O2) onderling prijsafspraken gemaakt. Vanwege deze ongeoorloofde overlegmomenten kregen de overgebleven drie bedrijven boetes opgelegd. KPN moet 7,933 miljoen euro betalen, T-Mobile 4,599 miljoen en Vodafone 3,717 miljoen.
Vanzelfsprekend zal er eerst moeten worden bewezen dat er prijsafspraken zijn gemaakt en dat de bedrijven niet enkel elkaar volgen met hun prijzen. De prijzen van pakketten hebben bij alle partijen de afgelopen tijd een gelijke tred laten zien die niet altijd in het voordeel van de consument uitpakt. Maar dat is niet strafbaar. Zie bijvoorbeeld het commentaar T-Mobile volgt gelijkwaardig prijsbeleid KPN en Vodafone. Toch is het opvallend dat de drie partijen de aantijgingen niet categorisch ontkennen. Door medewerking te verlenen kunnen zij, in het slechtste geval, de zwarte piet bij een beperkt aantal medewerkers leggen en zal een eventuele boete lager uitvallen. Mocht de NMa bewijzen vinden, dan bewijst de mobiele markt zichzelf een slechte dienst. De mobiele operators hebben de laatste jaren al vaker negatieve publiciteit gehad met betrekking tot de tarieven (zie commentaar Tarieftransparantie een politieke haastklus), maar ook op andere gebieden, denk aan dekking en klantenservice. De roep vanuit politiek Den Haag om nieuwe toetreders klinkt harder dan ooit en de huidige ontwikkeling zal dat nogmaals versterken.
Maar ook als er niet voldoende bewijs wordt gevonden, is het kwaad al geschied. De Tweede Kamer heeft er al voor gezorgd dat de frequentieveiling van volgend jaar zodanig wordt ingericht dat er nieuwe spelers komen. De vraag is of er met die indeling alleen voldoende ruimte is om nieuwe spelers ook echt een reële kans te geven (zie het commentaar: Een superreservering in de mobiele veiling is onrealistisch). De uitslag van het NMa-onderzoek, inclusief de proceduremogelijkheden van de operators, zal pas definitief zijn lang nadat de veiling heeft plaatsgevonden. Maar met de argumenten die nu naar voren komen, zal er wellicht een extra stimulans zijn om tot verdergaande maatregelen te komen waardoor een nieuwkomer meer garanties krijgt. De komst van een vierde (en eventueel vijfde) aanbieder zou het probleem van onvoldoende concurrentie wellicht oplossen. Schuldig of niet, drie aanbieders lijkt niet genoeg te zijn voor een gezonde concurrentie en dynamiek op de mobiele markt.
Een ongeoorloofd afstemmen van de tarifering ligt overigens niet voor de hand. Niet alleen zou het dom zijn vanwege de desastreuze PR, er is ook een eenvoudig aanwijsbare reden waarom de tarieven van de drie aanbieders afgelopen zomer hand in hand omhoog bewogen. Zoals het op de benzinemarkt de olieprijs is die een prijsverhoging rechtvaardigt, zo is op de mobiele markt de daling van traditionele inkomsten de directe aanleiding. Het ‘veranderende consumentengedrag’ (inmiddels heeft meer dan 50 procent van de bezitters van een smartphone zoiets als WhatsApp geïnstalleerd) heeft een significante invloed op de inkomsten uit bellen en SMS-sen. Overigens laten we daarbij buiten beschouwing dat de operators zich niet op deze inkomstendaling beroepen, maar op de in zekere mate betwistbare stijging van de kosten van mobiele data. Hoe dan ook, wereldwijd, bijvoorbeeld in de VS en het VK, zien we een terugkomen op ‘unlimited data plans’ en de invoer van data caps.
Conclusie: Of de mobiele operators echt schuldig zijn, is afwachten. Als alle procedures erover achter de rug zijn, zijn de tarieven waarover we praten in ieder geval al lang niet meer actueel. Maar ook indien onschuldig is er sprake van schade. De operators hebben de schijn tegen (ze hebben het al eens gedaan en zijn daar met relatief kleine boetes vanaf gekomen) en een aantal politici wil zeer graag ruimte creëren voor nieuwe spelers.
