We hebben recent 5G-lanceringen gezien in Zuid-Korea, de VS, Zwitserland en andere landen. Voorlopig kunnen we stellen dat de toepassingen niet wezenlijk anders zijn dan we van 4G kennen. Mobiliteit, vast-draadloos (fixed-wireless access, FWA) en IoT-applicaties staan centraal. Voorlopig ligt de nadruk op de eerste twee toepassingen.
Het derde toepassingsgebied, ook wel omschreven als 'edge computing', vergt nieuw spectrum en een dramatische verdichting van de mobiele netwerken. De verwachtingen zijn hoog gespannen voor edge computing, feitelijk een B2B-toepassing, maar het zal nog lang duren voordat dit ten volle benut wordt. In Nederland is een 'Handvest 5G' gepresenteerd, juist met het oog op het realiseren van edge computing.
Inleiding
Tot op zekere hoogte is 5G 'business as usual'. Mobiele technologie wordt continu doorontwikkeld en op bepaalde momenten ontstaat een nieuwe generatie. In grote lijnen zijn de toepassingen gelijk.
- Mobiliteit: 5G als opvolger van 4G.
- FWA: 5G als vervanger van de vaste lijn. Ook met 4G is dit mogelijk.
- IoT: 5G als 'enabler' van nieuwe toepassingen, die gebruikmaken van de kernkwaliteiten van 5G, zoals zeer lage latency.
De ontwikkeling van 5G begon al voordat in Nederland de 4G-veiling plaatsvond, eind 2012, bijvoorbeeld met de oprichting van een 5G Innovation Centre aan de Universiteit van Surrey (oktober 2012). Daarop volgde een lange periode van partnerships en R&D, gevolgd door een periode met tests en het vormgeven van de standaard. Nu zijn we toe aan de lancering van netwerken. Het mag dan ook niet verbazen dat we op dit moment de eerste ontwikkelingen zien rond 6G, zoals het project Network 2030 van de ITU en het 6G Research Lab van LG.
Met deze wrap-up geven we de stand van zaken, met name sinds 1 maart 2019, als vervolg op onze wrap-up van 1 maart. Overigens staat het jaarlijkse Telecompaper-congres dit jaar (28 november) volledig in het teken van 5G.
Overzicht generaties
In een notendop komen de opeenvolgende mobiele generaties neer op bellen (1G), SMS (2G), internettoegang (3G), streaming video (4G) en edge computing (5G). De officiële benaming van 5G is overigens IMT-2020. Concepten die hun plaats vinden in de nieuwe generaties zijn, zonder hier verder over uit te wijden, Massive MIMO, beamforming, edge computing, network slicing en cloudification. In de tabel (zie onder) geven we weer hoe 5G tot stand komt. Ieder van de zeven ontwikkelingen vindt toevalligerwijs plaats in drieën.
De grootste innovatie zit in edge computing. Daarom wordt wel gezegd dat 5G niet zomaar de opvolger is van 4G. We noemen een aantal toepassingen. De rode draad bestaat uit twee zaken: de toepassingen zijn veelal real-time en maken gebruik van allerlei sensoren.
Te denken valt aan uiteenlopende zaken zoals drones, gezichtsherkenning, monitoring (transport, supply chain, gewassen), VR en AR in bijvoorbeeld sport en telemedicine, automatisering en robotisering. Volgens een survey (Ovum) ziet 87 procent van de operators 5G als netwerk voor (e)sport events. Verder kan 5G, door het lokale karakter, ook ingericht worden als Private 5G netwerk, vergelijkbaar met Private GSM en Private LTE.
Voor KPN is 5G een zakelijk netwerk. Het maakt daarbij dankbaar gebruik van de 161 metro core locations die zich in het KPN-netwerk bevinden. Momenteel voert de onderneming tests uit op vier gebieden:
- Urban: eMBB, hoog spectrum, 4K/8K video, VR
- Rural: mMTC & URLLC, hoog spectrum, FWA, precision farming, drone surveillance
- Industry (harbour, transport, logistiek): mMTC & URLLC, tracking & tracing
- Connected car: truck platooning, green-light speed-advise, automated parking, MEC
| 1 | 2 | 3 | |
| Evolutie: capaciteit omhoog, kosten omlaag | Meer spectrum | Grotere spectrale efficiency | Netwerkverdichting |
| Stippen op de horizon | 20 Gbps | 1 mln toestellen per km^2 | 1 ms latency |
| Verbeteringen t.o.v. 4G | Pieksnelheid x20 | Spectrale efficiency x3 | Latency gedeeld door 10 |
| Bouwstenen: technologieën | eMBB (breedband) | mMTC (massive) | URLLC (latency) |
| Bouwstenen: netwerkonderdelen | 4G EVO | 5G NR | 5G Core |
| Spectrum | Sub-1 GHz | 1-6 GHz | >6 GHz (mmWave) |
| Toepassingen: use cases | Mobiliteit (opvolger 4G) | FWA (vervanging vast) | Edge computing (nieuw) |
Ontwikkelingen sinds 1 maart
We vatten de belangrijkste ontwikkelingen sinds 1 maart kort samen, gegroepeerd in drie categorieën: technologie, lanceringen en Handvest 5G.
Technologie
- Latency: Verizon mikt op 10 Gbps en latency <10 ms; AT&T: edge computing kan 5 ms latency leveren, met 75 fps VR
- Hardware: eerste smartphones van Samsung (Galaxy S10 5G), Moto (z3), Oppo (Reno), LG (V50 ThinQ), Huawei (Mate X)
- AT&T ontwikkelt zelf hardware (router)
- Veilingen: voltooid in Oostenrijk, Denemarken, Canada, Japan; onderweg in Duitsland, VS; aankondigingen in Nederland, Noorwegen, VS.
- Fact Check, over mythes rond 5G van Sunrise, 27 maart. Ook Telstra maakt een dergelijk document.
Lanceringen
- Mobiliteit: Verizon en AT&T zijn van start gegaan in enkele steden; in Zuid-Korea (KT, SKT en LG U+) is de dekking al landelijk; Swisscom volgt eind 2019.
- FWA: T-Mobile US; Verizon 5G Home is gepauzeerd, omdat het bereik korter is dan gedacht: slechts 100-150 meter i.p.v. 600 (dit ondermijnt de business case); 3 UK; Sunrise; O2 CR; T-Mobile AT.
- Edge computing (tot ongenoegen van de 5G Infrastructure Association ligt hierop vooralsnog te weinig nadruk)
- Gezichtsherkenning in Shenzhen
- Vodafone NL trials met Ericsson (connected ambulance, 360 degree camera in PSV-stadion, concerten in VR)
- 5G Journalism Lab: real-time verbinden met zowel de newsroom als de lezer, continu live updates in AR/VR in 3D
- Private 5G voor fabrieken (industriële concerns in DE zoals Daimler, Volkswagen, BMW, Siemens, Bosch, Airbus, BASF)
- Reality check: een moment om even stil te staan bij de ontwikkelingen.
- Is er vraag naar deze toepassingen? Welk probleem lost het op?
- Kan het ook met 4G? Is het dataverkeer voldoende intensief om 5G nodig te hebben? Of draait het vooral om de lage latency?
- Of is het een vorm van: "if you build it, he will come" (Field of Dreams, 1989). Met andere woorden: aanbod schept vraag, de toepassingen volgen vanzelf.
Handvest 5G
Het sectorbrede initiatief van Eurofiber heeft een Handvest 5G opgeleverd dat een oproep doet aan de overheid om 5G te faciliteren. Een logische vervolgstap lijkt te gaan richting network sharing, maar dat is een onderwerp dat commercieel en regelgevend gevoelig ligt.
- Faciliteren en fricties wegnemen t.b.v vereiste netwerkverdichting
- Vergunningsaanvragen versoepelen, graafoverlast beperken.
- Verglazing en elektrificatie van de backhaul.
- Van 44.000 antennes nu naar 176.000 in 2025 (aldus Nokia, een verviervoudiging), vanwege het beperkte bereik van de 3,5 GHz-band.
- Oproep tot dialoog, regievoering en samenwerking.
- 'Olifant in de kamer': network sharing.
- Incumbents (KPN, Eurofiber, Ziggo) hebben een strategisch voordeel met hun fijnmazige fibernetwerken. Verdichting en toevoegen van 100.000 antennes in Nederland is een grote uitdaging. Reëel gesproken is de vraag of het überhaupt haalbaar is, zeker als er dan ook nog drie netwerken moeten komen.
- Een grote mate van network sharing lijkt voor 5G onvermijdelijk.
- Er zijn nog weinig voorbeelden, maar wel één in Spanje: Vodafone en Orange. Een Vodafone-citaat: "... Vodafone were actively looking for more 5G net sharing deals to add those with Telecom Italia and EE UK."
Op 28 november vindt het jaarlijkse congres Telecompaper Insights plaats in Utrecht. Het is dit jaar volledig aan 5G gewijd.
