De Nederlandse breedbandmarkt expandeert de komende jaren door groei van het aantal huishoudens en van de breedbandpenetratie. Glasvezel wordt de grootste technologie. Vorderingen in de techniek wijzen erop dat 1 Gbps steeds meer de standaard wordt en hogere snelheden als premiumdienst in de markt worden gezet. Nieuwkomers, waaronder Open Dutch Fiber, zorgen voor extra dynamiek doordat zij regionaal voor concurrentie in wholesale zullen gaan zorgen. Verder moet de lopende nieuwe marktanalyse van de ACM zorgen voor duurzame concurrentie.
Vooruitkijkend naar 2022 zien wij als belangrijkste ontwikkelingen:
- Marktgroei
- Netwerkmodernisering en nieuwkomers
- Concurrentie en regulering
2026: glasvezel grootste technologie
Voor de periode 2021-2025 verwachten wij een gemiddelde jaarlijkse groei van de markt van 0,9 procent tot 7,75 miljoen lijnen. Daarmee gaat de huishouddekking naar 92,5 procent. De verdeling per technologie is dan 45 procent glasvezel, kabel 41 procent en DSL 14 procent. Ter vergelijking: volgens ons jongste breedbandrapport Nederland is de verhouding per Q3 2021: glasvezel 28,4 procent, kabel 44,0 procent en DSL 27,6 procent.
2022: snelheden boven 1 Gbps onvermijdelijk
Een belangrijk thema is de modernisering van de netwerken. De meeste operators kiezen voor glasvezel in het aansluitnetwerk en vervangen daarmee koper en coax. Ziggo is de enige uitzondering en houdt vooralsnog vast aan coax in zijn HFC-netwerk, met Docsis 3.1 technologie voor dataverkeer. De technologiekeuze is van belang op drie fronten: voor de operationele kosten (onderhoud, energie, etc.), de perceptie van de klant (glasvezel als 'toekomstvast') en de mogelijkheden voor hogere snelheden.
- KPN en de (kleine) kabelbedrijven doen hun voordeel op alle drie de fronten. Langzamerhand krijgt 1 Gbps de status van basisdienst, terwijl Delta Fiber al voorzichtige pogingen doet om 8 Gb/s als premiumdienst in de markt te zetten. Het is gebaseerd op XGS-PON technologie, waarvan ook KPN gebruik maakt.
- Ziggo gaat een grote investeringsronde uit de weg, moet opboksen tegen de marktperceptie van glasvezel en kan voorlopig mee in de slag om de geleverde snelheden. In 2022 voltooit het de aanleg van Docsis 3.1. Daarmee is het maximum 1 Gbps down en 50 Mbps up. In april 2021 toonde Ziggo aan met Docsis 3.1 een downloadsnelheid van 10 Gbps te kunnen realiseren. Ook 1 Gbps symmetrisch (down en up) en bijvoorbeeld 9 Gbps down en 1,5 Gbps up behoren technisch tot de mogelijkheden. Van belang daarbij is spectrum vrij te maken door analoge TV en radio uit te zetten. Digitale TV vergt ook spectrum maar de onderneming laat ons weten dat er voldoende spectrum is om (bijvoorbeeld) 2 Gbps symmetrisch aan te bieden (de huidige modems kunnen snelheden tot 2,5 Gbps aan). Daarnaast heeft Ziggo als enige partij een strategie waarin entertainment (Ziggo Sport, Ziggo Movies & Series) centraal staat, ondersteund met unieke content. Dat brengt het in stelling tegen de marketingvoordelen van glasvezel. Overigens zijn er tal van ontwikkelingen in de andere Liberty Global landen (incl. Duitsland) die wijzen richting glasvezel en open netwerken.
- Verder zijn er nieuwkomers, waaronder Open Dutch Fiber, Delta Fiber, E-Fiber en Primevest. Buiten hun kabelfootprint (Delta) en buiten de witte gebieden (Delta, E-Fiber) verdubbelen zij de supersnelle netwerken van KPN en/of Ziggo, ook al spreken zij uit dat te willen voorkomen. Zij betreden de markt zonder legacy en zorgen er, met hun open netwerken de komende jaren voor dat er regionaal concurrentie ontstaat op wholesale-niveau. Om te concurreren met KPN Wholesale moeten zij lagere tarieven aanbieden. Zij kunnen dat doen door een mengsel van factoren: geen legacy, entree veelal in vooralsnog (maar niet voor lang) witte of grijze gebieden, het gebruik van de nieuwste en meest efficiënte technologie en in veel gevallen (met name Open Dutch Fiber) een geografische keuze voor dichtbevolkte en goed toegankelijke wijken.
2022: nieuwe regulering
Het fundamentele probleem is dat er economisch ruimte is voor twee (hooguit drie) supersnelle netwerken, terwijl er meer kandidaten zijn voor de retailmarkt. Als FWA-over-5G niet het antwoord is (dat zou drie nieuwe netwerken betekenen), dan resteren wholesale en/of regulering als route naar de markt.
De ACM breekt zich momenteel het hoofd over zijn nieuwe marktanalyse, die we waarschijnlijk begin 2022 mogen verwachten. Het probleem is complex en zal tot de nodige correspondentie met andere NRA's, de EC en BEREC aanleiding geven. De ACM zal willen voorkomen dat een nieuw besluit door het CBb vernietigd wordt, zoals de vorige keer met WFA gebeurde. Toen kregen KPN en Ziggo gezamenlijk AMM toegewezen (joint dominance). Enkele elementen van de complexiteit:
- De Telecomwet, waarin de Telecomcode (EECC) verwerkt is, is vernieuwd. In de nieuwe onderdelen staat aanmerkelijke marktmacht (AMM) niet centraal maar het begrip replicatiebelemmering, in combinatie met het 'eerste punt van samenkomst' (efficiënt koppelvlak).
- Het uitgangspunt is: als er problemen op de retailmarkt zijn, dan zorgt regulering van de wholesalemarkt voor reparatie.
- Is er überhaupt een probleem op de retailmarkt, nu T-Mobile NL en Delta Fiber groeien ten koste van KPN en Ziggo?
- KPN biedt vrijwillig wholesale aan, heeft de tarieven sinds de deregulering niet wezenlijk verhoogd en heeft een breed portfolio. T-Mobile is echter ontevreden en vindt de tarieven (veel) te hoog.
- Het genoemde uitgangspunt kan gemakkelijk ter discussie worden gesteld: waarom de markt, zelfs als deze goed functioneert, beperken tot twee aanbieders?
- Verder is de vraag: zijn de retailtarieven in Nederland hoog t.o.v. Europa? Dat lijkt hooguit te gelden voor lagere snelheden.
- Het afschakelen van koper waar glasvezel beschikbaar is ('Koper Uit') blijkt lastig uit te onderhandelen tussen de PTT en ontbundelaars, zoals ook in Noorwegen is gebleken.
- Ontbundeling is de beste basis voor concurrentie: het geeft de challenger een technische basis, onafhankelijkheid en een flinke investeringsverplichting. De vraag is in hoeverre ontbundeling centraal moet staan en of VULA (virtuele ontbundeling) een goede vervanging is, qua techniek en prijs. Kan KPN de ACM tevreden stellen met VULA-tarieven die dichter bij ODF(optical distribution frame) tarieven liggen dan bij WBA-tarieven? In Zwitserland ligt de aanleg van glasvezel stil door gerechtelijke uitspraken die Swisscom verhinderen de overstap van AON (point-to-point) naar PON (point-to-multipoint) te maken omdat het ontbundeling bemoeilijkt - in weerwil van een co-investment deal met Salt met nota bene PON-technologie.
- Moet de regulering 'asymmetrisch' zijn (alleen KPN) of is symmetrisch (ook Ziggo en de nieuwkomers) juridisch haalbaar? Bedenk daarbij dat Ziggo een groter marktaandeel heeft dan KPN en dat er nieuwkomers zijn (zie boven) die regionaal voor wholesale-concurrentie zullen gaan zorgen. In hoeverre is de Belgische markt (open kabel) een voorbeeld?
- De ultieme vorm van regulering is structurele scheiding van netwerk en diensten. Het voorkomt een dubbele pet voor de netwerkoperator die zowel wholesale als retail aanbiedt. Het is bijzonder ingrijpend en is in de telecom waarschijnlijk alleen in Nieuw-Zeeland met succes doorgevoerd (daar kreeg het dienstenbedrijf het mobiele netwerk mee, iets wat niet meer realistisch is nu kernnetwerken (vast en mobiel) steeds verder geintegreerd worden). Daarnaast is de vraag of alleen het passieve netwerk gedeeld kan worden of misschien ook het actieve netwerk. Met een nieuwe regering in de maak is er een gelegenheid om het op de agenda te zetten.
Kortom, de breedbandmarkt is goed voor de consument maar de vraag is of vrijwillige wholesale door KPN een voldoende basis is voor concurrentie tussen meer dan twee partijen.
