Het is voor KPN een historische dag: aan het tijdperk Ad Scheepbouwer komt op 6 april 2011 een einde als hij het CEO-stokje overdraagt aan Eelco Blok. Een goed moment voor een korte terugblik.
Ad Scheepbouwer wordt over het algemeen geroemd als de man die KPN van het faillissement redde. Niet dat het plan hogere wiskunde eiste: er moesten nieuwe aandelen geplaatst worden, niet-kernactiviteiten moesten gedefinieerd en verkocht worden en de organisatie moest gaan bezuinigen. Daarmee komen we op mogelijk zijn grootste wapenfeit: Scheepbouwer heeft KPN sterk ingekrompen in reactie op technologische ontwikkelingen (met name IP en glasvezel). Andere positieve punten: net als bij zijn vorige werkgever, TNT, deed hij enkele tientallen overnames. Niet alleen verwierf de onderneming daarmee belangrijke assets en klanten, ook verhinderde KPN daarmee dat de concurrentie door overnames zou groeien en tegelijk was het een manier om opkomende concurrentie te elimineren.
Andere pluspunten van zijn beleid zijn het opzetten van virtuele operators buiten Nederland, waar KPN enige groei door creeert, en het omarmen van het open-netwerkmodel. Was Tele2 in 2003, in de woorden van Scheepbouwer, nog een ‘parasiet’ op zijn netwerk, vandaag gelden de unbundlers en andere wholesaleklanten als belangrijke partners. Deze visie is goed voor een nieuwe inkomstenstroom en zorgt ervoor dat de Opta afstand houdt, maar ook is het een instrument om de aartsvijand aan te vallen: de kabel. Ook in het debat over de rol van Google en andere over-the-top partijen neemt Scheepbouwer een vooruitstrevende positie in en distantieert hij zich van de grote telecombedrijven die de OTT-sector de rekening willen sturen van het doen van netwerkinvesteringen (zie ons commentaar ‘Frankrijk dient zich af te vragen waarom Sony niet meebetaalt aan de kosten van het electriciteitsnet’).
Toch is het de vraag of Scheepbouwer helemaal tevreden is. Met zijn ‘Back To Growth’ plan (2008-2010) moest de groei terugkomen, maar dat is nauwelijks gelukt. Goed, de regulering (MTA, international roaming) zit tegen, maar de autonome groei is nog altijd minimaal. Verkoop van assets, overnames en zelfs valuta-effecten (bij iBasis en de buitenlandse activiteiten van Getronics) zijn de afgelopen jaren essentieel geweest voor het behalen van targets.
Daarmee komen we op een lastig punt in de strategie: overnames. Waren de overnames van Getronics en iBasis echt nodig? Hoeveel synergie leveren deze bedrijven nu eigenlijk helemaal op? En hoeveel cash? Getronics is pas echt kasstroompositief (proxy: EBITDA minus capex) sinds begin 2010. Er is indertijd 766 miljoen euro voor betaald en vervolgens zijn diverse onderdelen verkocht; wellicht is het een kandidaat voor verkoop en bij een EBITDA-multiple van 8x, zou het huidige Getronics misschien wel 1,2 miljard euro kunnen opbrengen. De vraag is dan wel of KPN alles bij elkaar er geld aan overhoudt.
In recente interviews van Scheepbouwer met NRC en Dow Jones licht hij een tipje van de sluier op over de overnamepogingen rond KPN. Zelf is het bedrijf door drie partijen benaderd, waarschijnlijk Telefónica, France Télécom en mogelijk AT&T (een gerucht van enkele jaren terug). Daarnaast heeft KPN zijn oog laten vallen op Belgacom, One (Oostenrijk), O2 (Groot-Brittannië), TDC (Denemarken) en sunrise (Zwitserland), maar men vond de prijzen te hoog.
Een gevoelig punt is verder de beloning van Scheepbouwer. In tien jaar tijd heeft hij ruim 40 miljoen euro verdiend. De vakbond heeft uitgerekend dat hij 131 maal meer verdient dan een monteur. Het verweer is hierbij doorgaans: kijk eens naar wat hij voor KPN gedaan heeft. De koers is van 2 naar 12 euro gestegen, het bedrijf is gered en gestroomlijnd. Ook wordt erop gewezen dat het aantrekken van topmanagers in de sector een internationale aangelegenheid is, waarbij men moet opboksen tegen de beloningen die in de Angelsaksische cultuur gewoon zijn en nog wat hoger liggen dan bij KPN. De vraag is natuurlijk wel of er niet iemand anders beschikbaar was geweest de klus te klaren voor eentiende van de beloning, maar dat terzijde. Ook de beloning van het topmanagement kreeg vorig jaar veel kritiek. KPN zou tientallen miljoenen beschikbaar hebben gesteld voor het behalen van korte-termijndoelen. Erger nog, dat zou op dit moment kunnen leiden tot een leegloop van goed personeel, nu de bonus binnen is.
Een laatste kritiekpunt betreft de grootschalige uitkering aan aandeelhouders. De redding van KPN, door de uitgifte van nieuwe aandelen, heeft in zekere zin wat weg van een overname door private equity partijen. De redding werd immers gevolgd door de verkoop van onderdelen, reorganisaties en grote uitkeringen, zowel in de vorm van dividend als in de vorm van de inkoop van eigen aandelen. Alleen het laatste heeft sinds 2004 zo’n 9 miljard euro gekost en in totaal gaat het om ruim 15 miljard euro. De vraag die zich opdringt: kon voor deze middelen echt geen betere bestemming worden gevonden? Was er niet een investeringsmogelijkheid met een betere verwachte return dan het eigen aandeel? En dan hebben we het niet alleen over overnames, maar ook over de eigen netwerken. Concreet: had er niet meer moeten worden geïnvesteerd in glasvezel in Nederland? En in E-Plus en Base, die in Duitsland resp. België nog altijd de zwakste partij op de markt zijn? Hoe toekomstvast zijn de netwerken die aan de basis liggen van deze activiteiten? Ook op de Nederlandse TV-markt is het zeer de vraag of KPN het goed heeft aangepakt. Als ‘challenger’ van de kabel (de ‘incumbents’ op de TV-markt) wist KPN niet anders te bedenken dan op prijs te concurreren, terwijl de innovatie op die markt met een noodtempo gaat. Zo snel, dat je je niet kunt veroorloven ‘smart follower’ te zijn, de dubieuze claim van het KPN-management.
Conclusie: Scheepbouwer heeft KPN niet alleen gered, maar ook gestroomlijnd. Positief is ook de open cultuur ten opzichte van wholesaleklanten en over-the-top aanbieders. Minder rooskleurig is de huidige positie van het vaste net in Nederland, dat zware concurrentie van de kabel heeft. Ook is het de vraag of E-Plus en Base goed gepositioneerd zijn voor de toekomst, nu goede netwerkdekking en het kunnen aanbieden van een triple play steeds belangrijker worden.
Drie maal raden wat zijn opvolger, Eelco Blok, op 10 mei gaat zeggen, als hij de strategie voor de komende jaren bekend maakt.
