In een voor Nederland unieke stap heeft KPN besloten om het spectrum van Telfort in te leveren. Dit geldt voor zowel de frequenties in de GSM1800 band als het spectrum in de 2000-2150 MHz band, het UMTS spectrum. Hierdoor ontstaat een onoverzichtelijke situatie in een markt die toch al onduidelijk is. De 2,6 GHz veiling wordt nog moeilijker.
De directe aanleiding voor deze stap is een rechtzaak tegen het Agentschap Telecom (AT) die KPN op 13 juli verloren heeft. Het AT heeft sinds 2007 metingen uitgevoerd naar de dekking van de UMTS-netwerken en constateert dat Telfort onvoldoende dekking biedt. Daarvoor heeft Telfort een boete van 5 miljoen euro gekregen. Het AT houdt vast aan de originele uitrolverplichting die KPN van Telfort heeft geërfd. In feite komt dat neer op de eis dat KPN twee parallele UMTS-netwerken uitrolt, een voor de klanten van KPN (en dochters als Hi) en een voor de klanten van Telfort. KPN voert een bodemprocedure tegen die eis. Gelijktijdig vroeg KPN in een voorlopige voorziening om uitstel van de boetes die het AT oplegt. Op 13 juli heeft de rechter echter alle argumenten van KPN van tafel geveegd. KPN zet de bodemprocedure door, maar wacht de uitslag daarvan niet af.
KPN heeft alle frequenties van Telfort ingeleverd, waarmee het impliciet toegeeft dat het die niet in gebruik had. Telfort houdt alleen twee kavels van 2,4 MHz in de 1800 band, waarop geen uitrolverplichting rust. De boete van vijf miljoen voor in 2007 en 2008 geconstateerde overtredingen blijft overeind. Nieuwe boetes blijven echter achterwege.
Het is een unieke situatie omdat een operator nog nooit spectrum terug heeft gegeven. Het is het tafelzilver. Het is veelzeggend dat marktleider KPN niet bereid is verder te investeren in Telforts netwerk en evenmin bereid is de financiële risico’s van boetes te dragen. De marges in de sector staan onder druk.
De bal ligt nu weer bij het ministerie van EZ. Dat heeft al laten weten dat het na de zomervakantie zal bezien hoe met de frequenties wordt omgegaan en op wat voor manier ze weer beschikbaar komen voor marktpartijen. Dit wordt bekeken in samenhang met een aantal andere recente ontwikkelingen.
De bestemming van spectrum komt los te staan van de frequenties. Brussel heeft onlangs besloten om spectrum voor mobiele diensten technologieneutraal te maken. Nederland zal die richtlijn snel overnemen en ook de bestaande licenties aanpassen. Voor het grootste deel blijft dat een papieren oefening. De GSM-licenties (900 en 1800) lopen begin 2013 af, die van UMTS pas begin 2017.
Het vrije deel van Telfort komt echter ruim voor die tijd beschikbaar en zal naar verwachting technologieneutraal worden uitgegeven. Het is daarmee onduidelijk wat voor uitrolverplichting daaraan komt te hangen. Een lage prijs en een lichte uitrolverplichting werkt concurrentievervalsend voor de huidige operators en moet daarom vermeden worden. De originele UMTS uitrolverplichting anno 2000 is echter ook passé. Er is geen marktpartij te vinden om morgen zwaar te investeren in de technologie van gisteren.
Het spectrum is echter wel interessant. De lagere frequentie geeft een beter bereik, waardoor er minder opstelpunten nodig zijn dan bij 2,6 GHz. De veiling voor dit belangrijke WiMAX/LTE spectrum is al herhaaldelijk uitgesteld. Er is een elektronische veiling ontwikkeld met als een van de parameters dat er zes winnaars uitkomen. En dat is veel. Naast de grote drie operators zijn Tele2, Worldmax en Ziggo in beeld. Of andere nieuwkomers hun business case rondkrijgen, moet worden afgewacht. De beschikbaarheid van het Telfort spectrum kan weleens leiden tot gebrek aan belangstelling voor de 2,6 GHz veiling.
De veiling is zo vaak uitgesteld dat inmiddels de markt is veranderd. De grote vraag is hoeveel toetreders er nog komen. Als er echt maar een toetreder is, dan is de 2,6 GHz veiling gedoemd te mislukken. Het is aan de overheid om deze knoop snel weer te ontwarren. Voor de operators is dat dringend noodzakelijk.
