Het Centraal Planbureau (CPB) denkt dat de samenleving op een andere manier moet omgaan met data. De rol van data in de samenleving wordt steeds groter, waardoor ook de ongewilde effecten steeds duidelijker worden. Het CPB heeft een ‘denkkader voor databeleid’ gemaakt als aanzet voor de discussie en om problemen te signaleren. Het denkkader is geen beleid, maar een bouwblok voor de discussie over beleid.
Data vormen een steeds belangrijker onderdeel van de economie en bieden kansen om maatschappelijke uitdagingen op te lossen. De markt voor data werkt echter niet goed doordat keuzes van individuele consumenten en organisaties impact hebben op anderen (externe effecten) en door ongelijke machtsverhoudingen – burger en MKB tegenover Big Tech en ‘poortwachters’. Door die problemen wordt soms te veel data verzameld en gedeeld – bijvoorbeeld privacygevoelige data – en soms juist te weinig, zoals data voor wetenschappelijk onderzoek.
CPB ziet twee knelpunten
Door twee knelpunten werkt de data-economie niet optimaal, stelt het CPB in zijn Policy Brief. Allereerst beïnvloedt de keuze van een organisatie of individu om data te delen de gebruikerservaring of privacy van anderen. De 'digitale levens' zijn met elkaar vervlochten, bijvoorbeeld doordat foto’s op sociale media laten zien of en hoe mensen elkaar kennen. Ook DNA-data geeft informatie over andere burgers.
Ten tweede hebben bedrijven en andere dataverwerkers vaak meer onderhandelingsmacht dan consumenten en andere dataleveranciers. Een algemene marktbrede aanpak, zoals de huidige Algemene Verordening Gegevensbescherming, is niet altijd toereikend om deze knelpunten op te lossen. Een van de voorstellen is om te werken aan CDO's: Collectieve Dataovereenkomsten, waarin een bedrijf of organisatie (zoals een sportvereniging) de digitale rechten van leden beschermt.
In andere situaties, vooral wanneer de knelpunten groot zijn, kan direct ingrijpen door de overheid nodig zijn. Bijvoorbeeld om databanken publiek te maken en het verwerken aan regels te binden.
Overheid ontbreekt het aan expertise
Het CPB is een van de planbureaus, publieke denktanks die de overheid adviseren over maatschappelijke kwesties met een verre horizon. In de publicatie ‘Brave new data’ en een literatuurstudie verkennen CPB-onderzoekers bouwstenen voor nieuw databeleid, waaronder het verschuiven van keuzebevoegdheid naar collectieven, bijvoorbeeld een groep consumenten, en direct overheidsingrijpen. Het denkkader is geen beleid, maar een bouwblok voor de discussie over beleid.
Om te weten welk beleid past, is kennis nodig over de data-economie. Regulering van data is complex, meldt het CPB. Beter databeleid vraagt daarom ook om meer kennis over digitalisering bij de overheid. De toezichthouder, de Autoriteit Persoonsgegevens, noemde onlangs een veel groter budget noodzakelijk. De ACM is bezig kennis te verzamelen over cloud en big data.
De Europese Commissie werkt aan nieuwe voorstellen op dit gebied. De Digital Markets Act kan worden gezien als een aanzet voor nieuw beleid.
