We blikken kort terug op de ontwikkelingen rond 5G in de afgelopen weken. In grote lijnen waren deze ontwikkelingen niet anders dan in de periode ervoor: het aantal commercieel actieve netwerken groeit gestaag en inmiddels zien we ook activiteit in het mmWave-spectrum boven 6 GHz.
De ACM bereidt een advies voor omtrent een heet hangijzer: network sharing. Hoe kunnen de kostenbesparingen in evenwicht gebracht worden met eventuele nadelen, zoals verminderde concurrentie en het opgeven van enige mate van controle over het netwerk. Verder viel een verhevigde activiteit van de audiovisuele sector op, die verschillende toepassingen voor 5G ziet.
We verwijzen terug naar ons webinar van 10 oktober en naar onze vorige wrap-up van 29 augustus. Daarnaast wijzen wij natuurlijk ook vooruit: naar ons aankomende Telecompaper Insights congres van 28 november, geheel gewijd aan 5G.
Status: 5G is nog niet klaar
Om te beginnen staan we stil bij de huidige status van 5G. We moeten bedenken dat aan een aantal essentiële randvoorwaarden voor de aanleg nog niet voldaan is:
- De technologie is nog niet af. De 5G-standaard is nu gebaseerd op Release 15 van de 3GPP, maar Releases 16 (2020) en 17 (2021) zullen features toevoegen, zoals de URLLC-technologie waarmee de latency verder omlaag kan.
- In tal van landen (waaronder Nederland) is het benodigde spectrum nog niet geveild.
- Er zijn geluiden over dure en inadequate 5G smartphones. In de woorden van de Finse operator DNA (21 oktober): "at the moment, for example, the range of 5G phones is still very limited and the performance of the devices is poor. We will only bring 5G subscriptions and phones for sale when the 5G network coverage expands to truly serve customers and 5G phones become more technologically advanced models".
- 4G werkt uitstekend, zal nog vele jaren dienst doen en wordt nog altijd uitgebreid en verbeterd.
- De business case is allerminst duidelijk, reden voor partijen om de aanleg uit te stellen (America Movil) of vraaggedreven aan te pakken (T-Mobile AT). In de aankomende multibandveiling komen dekkingseisen dan ook niet voor.
- Een nieuwe ontwikkeling is een initiatief vanuit de WBA (Wireless Broadband Alliance) en de NGMN (Next Generation Mobile Networks) Alliance om de radio-apparatuur van 5G en WiFi te laten convergeren.
Wat is 5G en andere vragen
Voor het antwoord op de vraag 'wat is 5G' verwijzen wij naar de onderstaande tabel, waarin de ontstaansgeschiedenis beschreven wordt aan de hand van zeven punten, waarop steeds in drievoud ingegaan wordt.
| 1. | 2. | 3. | |
| Netwerkcapaciteit uitbreiden | Spectrum toevoegen | Spectral efficiency verbeteren | Netwerk verdichten |
| Stippen op de horizon voor 5G | 20 Gbps | 1 mln devices per km^2 | Latency 1 ms |
| Verbetering t.o.v. 4G | Pieksnelheid x20 | Spectral efficiency x3 | Latency /10 |
| Technologieconcepten | eMBB | mMTC | URLLC |
| Netwerkonderdelen | 4G core | 5G NR (new radio) | 5G core |
| Spectrumgebieden | Laag: sub 1 GHz | Midden: 1-6 GHz | Hoog (mmWave) >6 GHz |
| Use cases | Mobility | FWA | Edge computing, network slicing |
De cel rechtsonder staat open voor discussie. Deze vertegenwoordigt de innovatie die 5G met zich mee brengt. Het zijn technologische concepten die met 5G hun intrede doen en het toepassingsgebied van mobiel verruimen.
We trekken de voorlopige conclusie dat 5G globaal op twee manieren ingezet kan worden:
- Traditioneel (zoals ook 4G), als vervanging van (of aanvulling op) 4G en als vervanging van een vaste lijn, oftewel: voor mobility en FWA (fixed-wireless access).
- Innovatief, waarbij een paar belangrijke concepten cruciaal zijn, met name Edge Computing (decentraal servernetwerk terwille van een lage latency), Network Slicing (het creeren van virtuele netwerken voor de zakelijke markt) en Massive MIMO (efficienter gebruik van een antenne).
Ten aanzien van de overige vragen:
- Verschillen van inzicht treffen we aan op diverse fronten. Waar gekozen wordt voor een traditionele aanpak, daar kiezen sommige operators voor een mobiele dienst, andere voor een FWA-dienst. Weer andere partijen leggen de nadruk op de innovatieve diensten. Samenhangend met deze keuze verschilt ook de uitrolstrategie, waarbij men wel of juist niet voor snelle landelijke dekking kiest. Verder verschilt nog de tarifering, met name: moet voor 5G wel of niet een premie gevraagd worden ten opzichte van 4G?
- De reality check is van belang omdat 4G in veel gevallen gezien wordt als netwerk dat nog vele jaren dienst zal doen, zelfs voorlopig veel belangrijker zal zijn dan 5G. Hierbij hoort de vraag: heeft een bepaalde toepassing 5G nodig, of kan het ook met 4G? En als er 5G voor nodig is, om welk aspect gaat het dan: de bandbreedte (down of up), de lage latency of de grote dichtheid van devices?
Netwerkontwikkelingen: acht lanceringen
De afgelopen weken brachten de nodige ontwikkelingen op de gebieden van zowel netwerken als diensten. Sinds 1 september 20919 hebben we een aantal (ca. 8) operators de 5G-markt zien betreden met een nieuw commercieel aanbod (we laten tests buiten beschouwing).
Nieuwkomers sinds september zijn Rakuten (een lancering voor een beperkt publiek, Japan), Spark (Nieuw-Zeeland), Drei Austria, Zain (Saudi-Arabie), Telia Finland, O2 UK, Vodafone Hongarije en Eir (Ierland). Verder voegde BT zijn eigen BT-merk toe aan de al gelanceerde EE-diensten en Sunrise voegde een FWA-dienst toe aan de eerder geintroduceerde smartphonediensten. Andere partijen breidden hun inmiddels gelanceerde netwerk geografisch uit.
Overig netwerknieuws:
- In een aantal gevallen begonnen operators met het gebruiken van mmWave spectrum (boven 6 GHz). Dat gold bijvoorbeeld voor Verizon, dat het spectrum in sportstadions inzet.
- Uit China kwam een bericht over network sharing, een heet hangijzer in de sector, waar twee partijen aan werken. In Polen startten drie van de vier MNO's een samenwerking. In Nederland kondigde de ACM aan tegen februari 2020 te komen met een adviserend rapport over network sharing.
- Naast Rakuten in Japan kent de sector een tweede nieuwkomer zonder bestaand 4G-netwerk: het Amerikaanse Dish. Het is nog wel afhankelijk van de beoogde fusie van T-Mobile US en Sprint, maar als die erdoor komt, dan mag Dish enkele onderdelen overnemen bij wijze van remedie. Het gaat met name om spectrum en 9 miljoen prepaid-klanten. De ontwikkeling van satellietaanbieder Dish tot mobiele operator zal wereldwijd gevolgd worden.
- Veilingen zijn aangekondigd in o.a. Hongarije, Rusland, Oostenrijk, Luxemburg en het VK.
Toepassingen: focus op broadcast
Op het gebied van diensten kwamen de afgelopen weken tal van 'smart' toepassingen voorbij: de smart factory, smart city, smart airport, smart port, smart ambulance, smart farming. Telefonica Spanje gaf een demo van een operatie waarbij een chirurg op afstand (Japan) real-time advies gaf. Prachtige toepassingen die wellicht samen de business case van 5G vormen.
Opvallend was voorts de aandacht voor de audiovisuele sector met diverse broadcasttoepassingen. Die zijn zowel aan de 'voorkant' (distributie via broadcast of multicast) als aan de 'achterkant' (productie of contributie) te vinden. We noemen enkele voorbeelden, zoals deze de afgelopen weken gedemonstreerd zijn.
- Vodafone Spanje liet zien dat een band en een zanger op verschillende lokaties kunnen optreden, iets waarbij een zeer korte latency cruciaal is.
- De BBC gebruikte een 5G-verbinding van BT om een reporter op lokatie beeldmateriaal naar de studio te laten sturen.
- ITN en O2 UK maakten een in real-time geproduceerde commercial, bestaande uit live beeldmateriaal van een sportwedstrijd.
- In de VS wil Sinclair Broadcast 5G gebruiken voor broadcast, zo mogelijk als vervanging van 4G en/of DTT.
- De EBU ziet in 5G een mogelijkheid om broadcasttelevisie (met name free-to-air zenders) via 5G aan te bieden, waarbij een simkaart niet nodig zou zijn.
