Er zijn nú investeringen nodig om er voor te zorgen dat ons nieuws divers, onafhankelijk en toegankelijk blijft. Hoewel de impact van nepnieuws op de Nederlandse consument op dit moment beperkt is, is het namelijk niet vanzelfsprekend dat dit zo blijft. Dat stellen de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en het Commissariaat voor de Media (CvdM) in een gezamenlijke verkenning.
De twee toezichthouders geven in de verkenning aan dat de risico’s van het op grote schaal verspreiden van nepnieuws via online platforms zoals onder meer in de VS is gebeurd, herkenbaar zijn. De beperkte omvang en impact ervan in Nederland toont aan dat de Nederlandse nieuwsmedia tegen een stootje kunnen. Toch benoemen ACM en CvdM alvast een aantal mogelijke acties om te voorkomen dat nepnieuws in de toekomst voet aan de grond krijgt.
Risico’s voor nieuwsvoorziening aanwezig
De nieuwsvoorziening in Nederland is divers en kwalitatief goed. De consument weet het aanbod goed te benutten. Maar er zijn desondanks risico’s, zoals verschraling van het nieuwsaanbod door de verdere groei van sociale platforms, het ontstaan van bubbels waarin consumenten nieuws eenzijdig tot zich nemen en consolidatie in de mediasector.
De ACM en het CvdM noemen daarom een aantal mogelijke acties die betrokken stakeholders kunnen nemen ervoor te zorgen dat nepnieuws ook in de toekomst weinig voet aan de grond krijgt in Nederland. Daaronder het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen voor media-aanbieders, investeren in de mediawijsheid van consumenten en maatregelen om nieuws te filteren door online platforms zelf.
Reden voor verkenning
De ontwikkelingen in de mediasector en de toenemende mogelijkheden om nepnieuws te verspreiden vormden aanleiding voor deze gezamenlijke verkenning. Digitalisering biedt veel kansen voor nieuwe en bestaande media, maar zorgt ook voor bedreigingen, zoals nepnieuws. Snel en massaal verspreid nepnieuws is schadelijk en kan burgers beperken in het maken van goed geïnformeerde keuzes.
Voor dit onderzoek combineerden de ACM en het CvdM hun expertise. De ACM ziet erop toe dat consumenten goed worden geïnformeerd en bestrijdt oneerlijke concurrentie. Het CvdM ziet toe op pluriformiteit, toegankelijkheid en onafhankelijkheid van de Nederlandse media.
Risico’s
- Verdringing van kwaliteitsnieuws: als consumenten nieuws nog slechts via een zeer beperkt aantal platforms afnemen, kan dat ertoe leiden dat kwaliteitsnieuws moeilijk te bekostigen is en daardoor wordt verdrongen. Nepnieuws krijgt dan meer kans.
- Verschraling van het nieuwsaanbod: de verdere groei van sociale platforms kan ertoe leiden dat traditionele nieuwsaanbieders steeds meer ‘sensatie-content’ plaatsen. Daardoor verschraalt de kwaliteit van het nieuwsaanbod en komt een belangrijke functie van de media voor het bevorderen van de democratie onder druk te staan.
- Verdunning van de mediasector: de afgelopen jaren is er een sterke toename te zien geweest van fusies en overnames in de mediasector. Mede vanwege de steeds sterkere concurrentie van andere online diensten wordt verwacht dat die trend zich zal doorzetten. Net als voor alle bedrijven in Nederland geldt ook voor mediabedrijven dat zij niet zó dominant mogen worden dat ze de concurrentie kunnen belemmeren. Grote fusies moeten gemeld worden bij de ACM, die deze dan toetst op grond van de Mededingingswet. Voor de pluriformiteit van de media is dit van belang: concurrentie tussen nieuwsaanbieders versterkt de resistentie tegen nepnieuws.
Mogelijke acties
- Zorg voor de innovatie en nieuwe verdienmodellen die nodig zijn in een sterk veranderend (Nederlands) medialandschap. Het is primair aan nieuwsaanbieders zelf om te blijven investeren om de huidige hoge kwaliteit van de nieuwsvoorziening in stand te houden.
- Neem als online platforms maatregelen om nepnieuws te filteren, goede informatie beter vindbaar te maken en transparant te zijn over de manier hoe zij nieuws presenteren.
- Investeer in ‘mediawijsheid’ van consumenten. Bewust kiezende consumenten die meerdere bronnen gebruiken beperken de impact van nepnieuws. De toezichthouders zullen in samenwerking met anderen bekijken welke initiatieven ontplooid kunnen worden om consumenten meer mediawijs te maken.
