Overigens moeten we vooropstellen dat Primevest niet alleen handelt. Het gaat vooralsnog om een enkel project (Segbroek in Den Haag) maar de rol van T-Mobile Nederland is groot en divers. Het treedt op als instigator van de investering, als exploitant van het netwerk, als 'anchor-tenant' (dat verlaagt het risico voor Primevest), als wholesale- en als retailaanbieder. Daarnaast speelt VolkerWessels Telecom een grote rol door niet alleen op te treden als aannemer maar ook als operator van de actieve laag. We zouden zelfs T-Mobile (zoals het zelf ook doet), in zijn rol van exploitant, de leidende partij kunnen noemen. Het is als een hotelketen, waarbij het eigendom van het onroerend goed weinig ter zake doet. In dit geval zou het dus ook kunnen dat T-Mobile voor een volgend project met een andere investeerder in zee gaat. Segbroek (Den Haag, 32.000 adressen) is het eerste project en in 2020 wil T-Mobile 100.000 aansluitingen bijbouwen.
Hoe het ook zij, voorlopig vatten wij Primevest als primaire partij op omdat het de eigenaar van de passieve netwerklaag is. Primevest biedt toegang tot het passieve netwerk aan T-Mobile en in theorie zou er ook een tweede 'unbundler' kunnen komen. T-Mobile biedt wholesalediensten aan en heeft verschillende klanten, waaronder Netrebel voor de consumentenmarkt en Helden Van Nu voor de zakelijke markt. Op de retailmarkt manifesteert T-Mobile zich ook, vooral met het convergente Uit & Thuis: vast en mobiel voor EUR 25 per maand ieder. Overigens een zeer laag tarief, waarmee het niet alleen KPN en Ziggo aanvalt maar tegelijk het lastig maakt voor zijn eigen wholesaleklanten (Netrebel en Helden Van Nu) om zich op prijs te kunnen onderscheiden.
In dit artikel kijken we eerst naar de structuur van de breedbandmarkt. Vervolgens staan we stil bij de verschillende challengers in Nederland die met glasvezelnetwerken de concurrentie aangaan met de 'incumbents' (KPN en Ziggo). Mocht Primevest erin slagen een landelijk alternatief te worden, dan kan de breedbandmarkt, net als de mobiele markt (eveneens drie netwerken), gedereguleerd worden.
Structuur breedband: concurreren o.b.v. wholesale of zelf FTTx aanleggen
In grote lijnen zijn dit de elementen van de concurrentie op de breedbandmarkt:- Infrastructuur is het fundament van de concurrentie. We hebben twee netwerkoperators met landelijke of bijna-landelijke dekking. De relevante markt is internettoegang, want voor telefonie (mobiel, OTT-apps) en voor televisie (satelliet, ether, OTT-apps) bestaan voldoende alternatieven.
- De vraag is of twee infrastructuren voldoende is. De ACM neigt naar 'two is not enough' maar constateert ook dat het goed gaat met de Nederlandse breedbandmarkt: hoge snelheden, behoorlijk lage prijzen.
- Als een derde partij wil concurreren, heeft het in principe verschillende mogelijkheden: wholesale van KPN (gerealiseerd) of Ziggo (gerealiseerd maar onder de rechter, uitspraak 18 februari) of zelf aanleggen.
- Bij het aanleggen van een nieuw netwerk kiest men zonder uitzondering voor FTTx-technologie en gaat men doorgaans duplicatie van bestaande FTTx-infrastructuur uit de weg. De 'addressable market' omvat zo'n 4,8 miljoen huishoudens die aangesloten zijn op koper (ADSL of VDSL) en in de meeste gevallen ook op coax (Docsis 3.0 en per eind 2021 landelijk Docsis 3.1).
- Kiest een challenger voor wholesale, dan heeft men op de consumentenmarkt de keuze uit ADSL, VDSL en FTTH van KPN, waarbij de rol van ADSL praktisch is uitgespeeld vanwege de beperkte bandbreedte. Toegang tot de passieve laag (ontbundelen: zelf apparatuur plaatsen) is alleen nog mogelijk met FTTH en biedt meer ruimte voor de challenger (zowel technisch/commercieel als financieel) dan toegang tot de actieve laag (WBA) of virtuele ontbundeling (VULA). Deze 'addressable market' omvat zo'n 2,3 miljoen huishoudens en groeit niet meer omdat KPN overgaat op PON-technologie. Daar staat natuurlijk wel wat tegenover: zelf investeren in een actieve laag is duur en niet alle partijen zijn hiertoe bereid of in staat. T-Mobile maakt in ieder geval de keuze zelf de actieve laag te willen doen.
- KPN schakelt over van actieve ethernettechnologie op PON-technologie. Fysieke ontbundeling, en dus het aanleggen van een eigen actief netwerk door derden, is daardoor niet meer mogelijk.
- Ziggo is gedwongen onder de huidige WFA-regulering een wholesale-aanbod in de markt te zetten. Het huidige prijsniveau is vooralsnog niet aantrekkelijk ten opzichte van het wholesale-aanbod van KPN. Als de ACM de rechtszaak bij het CBb wint, zal het nog een grote inspanning vergen om de tarieven concurrerend te maken.
De stelling is te verdedigen dat wholesale nooit tot een groot marktaandeel zal leiden. Ook al is er sprake van 'Chinese muren' tussen wholesale en retail bij KPN (en t.z.t. Ziggo), het is lastig marktaandeel af te snoepen van 'incumbents' die hun retailpositie verdedigen.
Tragische vergissing overheid: KPN neemt Reggefber over
Het ontstaan van Reggefiber (ca. 2005) was een unieke gebeurtenis. Er was een partij die netwerkduplicatie ('overbuilding' van koper en coax) niet schuwde, ook al was het een andere tijd. Het internet stelde aanmerkelijk minder voor en snelheden lagen dan ook fors lager. We kunnen betreuren dat KPN werd toegestaan deze challenger uit de markt te halen, ondanks het streven naar concurrentie op basis van infrastructuur. Het was misschien wel een eenmalige kans om tot de zo felbegeerde derde infrastructuur te komen.
Nieuwkomers FTTx richten zich op de DSL-markt
Nadien zijn diverse spelers en investeerders de markt ingekomen met FTTx. Van duplicatie van FTTx is echter geen sprake. Zij leggen FTTx aan waar KPN zijn netwerk nog niet heeft verglaasd. Er lijkt sprake te zijn van een wedstrijd. KPN is bezig de 5,5 mln DSL-lijnen te vervangen, waarbij wholesale beperkt is tot WBA en VULA. Challengers leggen naast deze lijnen zelf FTTx, ofwel voor eigen gebruik (zoals Delta), ofwel om derden in staat te stellen zelf een actief netwerk te bouwen (zoals Primevest met T-Mobile). Voor ontbundelaars maakt dat de business case op glas van derden aanzienlijk sterker dan die op glas van KPN of Delta.
Primevest laat partners meeprofiteren van lage rendementseis
De komst van Primevest is in potentie misschien wel net zo ontwrichtend als die van Reggefiber, 15 jaar geleden. Het is een netwerkoperator zoals we die ook in andere landen tegenkomen: in Italië (Open Fber), Zwitserland (Swiss Fibre Net), het VK en Ierland (CityFibre en SIRO, waarin Vodafone participeert) en Estland (Elektrilevi).
De belangstelling van investeerders zal te maken hebben met de toenemende waardering van deze netwerken. Waar private equity verkoopt, is een pensioenfonds bereid een hoge prijs (hoge multiple) te betalen vanwege het lage vereiste rendement. Er is veel geld beschikbaar en de telecomsector levert stabiele rendementen.
Zo wordt het mogelijk dat challengers de markt betreden zonder een beroep te hoeven doen op het wholesale-aanbod van zittende partijen (de PTT of de kabel). Het unieke en ontwrichtende van Primevest zit in het geëiste rendement. De deelnemende pensioenfondsen hebben een lange horizon en nemen genoegen met een lage (maar stabiele) return. Afgaande op het (openbare) wholesale-aanbod van Primevest concluderen we dat het flink onder de tarieven van KPN Wholesale duikt, op het oog zeker 40 procent. Dat vertaalt zich in lage wholesaletarieven voor wholesaleklanten zoals T-Mobile, die het voordeel vervolgens aan de eindklant kunnen doorgeven door lage retailtarieven te hanteren. (Niet alle serviceproviders volgen dit voorbeeld: Helden Van Nu kiest voor onveranderde tarieven en laat het kostenvoordeel dus ten goede komen aan de eigen marge.)
Primevest maakt tragische vergissing door niet te verdubbelen
Vanuit het overheidsperspectief gezien is het jammer dat Primevest duplicering van FTTx vermijdt. Immers, er zou een derde infrastructuur ontstaan ('two is not enough'). Niet verdubbelen mag intuïtief logisch lijken, nader beschouwd is dat nog maar de vraag. Met structureel lagere wholesaletarieven gaat Primevest namelijk op termijn alle wholesaleklanten bij KPN wegtrekken. Natuurlijk zou het ook graag KPN bedienen, maar dat is een onwaarschijnlijk scenario. Primevest zou er goed aan doen alle hoop te laten varen om KPN (of zelfs Ziggo) als wholesaleklant binnen te halen. Primevest zal het hoe dan ook van T-Mobile (als 'anchor tenant') en andere challengers moeten hebben. Door KPN te verdubbelen biedt het de huidige wholesale-klanten van KPN een alternatief waar zij niet omheen kunnen. Bovendien: vroeg of laat zal KPN sowieso het netwerk van Primevest/T-Mobile verdubbelen. En als je dat weet, kun je misschien maar beter zelf de eerste zijn.
Primevest kan de derde infrastructuur ontwikkelen
Mocht T-Mobile c.q. Primevest de weg inslaan van verdubbeling van KPN-glas, dan staat het niets meer in de weg om zich te ontwikkelen tot (landelijke) derde infrastructuur. Ook zou het de consolidatie kunnen leiden. De huidige markt is versnipperd, met tientallen operators die FTTx aanleggen. Samen kunnen al deze partijen schaalvoordeel winnen en een alternatief vormen voor zowel KPN als Ziggo. De lage rendementseis van Primevest zorgt voor een stevige basis onder deze strategie.
Deregulering in zicht
In theorie gaan de marktaandelen op de lange termijn naar 33/33/33, iets waar Primevest waarschijnlijk goed mee kan leven.
Indien Primevest de wholesalemarkt volledig naar zich toetrekt, is de vraag of de regulering gehandhaafd moet worden. Echter, voorlopig zal Primevest c.q. T-Mobile een zeer beperkte dekking hebben. De graafcapaciteit is immers beperkt. Dit scenario is dus voor de lange termijn.
Bovendien is het de vraag of de Primevest c.q. T-Mobile de ambitie heeft om zich te ontwikkelen tot de 'derde infrastructuur'. Men gaat verdubbeling van KPN-glas uit de weg, T-Mobile staat waarschijnlijk in de etalage en van investeerders zoals Primevest weet je nooit of ze erin zitten voor de lange termijn of voor een lucratieve exit binnen een aantal jaar. Verder is het de vraag of het succes van Segbroek (resulterend in lage tarieven) elders gerepliceerd kan worden.
Voor KPN en Ziggo is een verlies van marktaandeel (retail + wholesale) naar ruim onder de 50 procent waarschijnlijk wel een probleem. Aangenomen mag worden dat zij niet passief zullen afwachten. Zij zouden ook het 'hotelmodel' van T-Mobile kunnen overnemen door hun passieve infrastructuur te verkopen, iets waarin diverse telco's in Europa hen zijn voorgegaan (bijv. recent Altice Portugal). Dat zou hen in staat stellen wholesale- en retailtarieven te verlagen om marktaandeel te behouden.
Een nadeel van deregulering is monopolisering van de wholesalemarkt, waardoor service providers geen keuze hebben en gedwongen zijn zaken te doen met de monopolist. Reden voor de ACM om met de voorgestelde WFA-regulering concurrentie te creëren op wholesaleniveau. Met drie netwerken, waarvan er een vrijwillig wholesale aanbiedt, wordt de situatie anders.
Op de zakelijke markt (FTTO) heeft deregulering plaatsgevonden, als gevolg van de opkomst van Eurofiber. De mobiele markt is niet gereguleerd omdat er drie (in het verleden meer) netwerkoperators zijn, die vrijwillig wholesale aanbieden. Het is denkbaar dat op de vastelijnsmarkt hetzelfde gebeurt en dat de WFA-regulering overbodig wordt.
