De kaarten zijn geschud voor het nieuwe jaar. VodafoneZiggo ligt op koers met de integratie van beide voorgangers, T-Mobile en Tele2 gaan fuseren en KPN heeft zijn strategisch plan voor de komende jaren klaar. Wat staat ons verder te wachten op de Nederlandse markt, nu deze steeds verder verzadigd raakt? Infrastructuurinvesteringen gaan een nieuwe ronde in, diensteninnovatie verschuift naar het internet en de contentsector beleeft gouden tijden. Voor de consument lijkt er geen vuiltje aan de lucht.
Marktleiders optimistisch
In zekere zin zijn alle drie de marktleiders bezig met integratie. Vereenvoudiging vindt op diverse niveaus plaats, nieuwe technologie vindt zijn weg naar het netwerk en kostenbesparingen staan centraal. Bij afwezigheid van echte groei moeten besparingen de resultaten laten groeien. Alle drie de marktleiders tonen zich optimistisch. VodafoneZiggo gaat voor hogere marges en KPN verwacht "cable-like margins". T-Mobile ziet vooral een toekomst in "investeren en ontwrichten".
Het roept de vraag op welke plaats er nog is voor de kleinere aanbieders. Verdere consolidatie ligt voor de hand. De vraag is of bij de eerstvolgende veiling (eind 2019, begin 2020) een nieuwkomer zijn kans schoon ziet. Kandidaten zijn de grootste onder de kleintjes: EQT (Delta, CAIW, Caiway, Glasvezel buitenaf) en Simpel (MVNO).
Vast: de kabel wint de race naar landelijk gigabit
Het moderniseren van de vaste netwerken gaat onverminderd door. VodafoneZiggo en Delta (EQT) bieden vanaf 2020 bijna landelijk 1 Gbps aan via 'de kabel', op basis van netwerkharmonisatie en Docsis 3.1 technologie. De kopermarkt krijgt bij KPN meer dan voorheen de status van "daar waar glasvezel nog niet aangelegd is". Het buitengebied blijft voor KPN een lastig vraagstuk, maar daar richten andere partijen zich op, met name CAIW (EQT) en Kabelnoord. Verder zijn enkele kleine kabeloperators, en binnenkort L2 Fiber (Rotterdam) en T-Mobile (Den Haag), bezig met de aanleg van FTTH. Duidelijk is dat VodafoneZiggo, op jacht naar gigabitsnelheden, een flinke voorsprong heeft op de concurrentie maar regionaal (het bereik van FTTH is 36%) flink last heeft van glasvezel.
Op de niet-kabelmarkt (koper en glas) ligt samenwerking voor de hand. Niemand zit te wachten op twee glasvezelaansluitingen. Dat betekent dat de partijen (KPN, EQT, E-Fiber, Rendo en kleine kabelbedrijven) de markt geografisch moeten verdelen. Op papier is een verdergaande samenwerking aantrekkelijk: een landelijk glasvezelbedrijf waarin zij allemaal aandeelhouder zijn en bijdragen aan het investeringsbudget. Dat geeft schaal- en synergievoordelen. Daarnaast kan daarmee een externe investeerde aangetrokken worden, zoals Altice en Bouygues in Frankrijk gaan doen. Een andere mogelijkheid is samenwerking met gemeenten of regio's, naar het voorbeeld van Telekom Deutschland, om 'smart cities' te realiseren. De Deutsche Telekom dochter werkt samen met o.a. Stuttgart, Bonn, Hamburg, Beieren, etc.
Mobiel: 5G roept vooral vragen op
Op de mobiele markt staat 5G voor de deur. De visie op deze nieuwe technologie loopt wereldwijd flink uiteen. Met hoge bandbreedte, lage latency en het vermogen massaal devices aan te sluiten gaat het hier potentieel om een technologie die 'alle andere overbodig maakt': de vaste lijn, 4G, IoT. Het vervangen van de vaste lijn (FWA: fixed-wireless access) ligt op de Nederlandse markt minder voor de hand vanwege de bevolkingsconcentratie en het grote bereik van de kabel, maar 5G kan in buitengebieden waarschijnlijk wel een rol vervullen. Naar verwachting zal 4G nog lang dienst doen als mobiele technologie en zal 5G vooral toegepast worden voor de aanleg van IoT-netwerken. Deutsche Telekom: "5G technology is the basis for mobile industrial applications".
Tot zover de theorie. Vragen zijn er nog genoeg: wanneer wordt de 700 MHz-band geveild en wanneer volgt de 3,5 GHz band? Brengen de veilingen mogelijk een nieuwkomer naar de markt? In hoeverre moeten de bestaande netwerken verdicht worden: moeten er opstelpunten bij? Kan dit opgelost worden met small cells? Is er synergie mogelijk in de aanleg met andere infrastructuren? Moeten nieuwe punten verglaasd worden? En hoe zit het met edge computing, wat de decentralisatie van het datacenter betekent? Last but not least: wanneer is 5G beschikbaar en wanneer is sprake van landelijke dekking?
Content: alleen VZ heeft dubbelrol als operator en broadcaster
Van echte innovatie is nauwelijks sprake. In plaats daarvan zoeken de providers het in het bundelen van diensten in multiplays en FMC (fixed-mobile convergence) en in aantrekkelijke proposities, met kortingen en extra's. Innovatie speelt zich af op het internet, waar de grote aanbieders hun eigen problemen hebben (fake news, privacy, monopolievorming). Daarnaast speelt content een belangrijke rol bij het werven en behouden van klanten. KPN zegt: "wij zijn de beste dus wij hebben geen exclusieve content nodig" maar VZ vervult met Ziggo Sport (Totaal) een dubbelrol: operator en broadcaster. Als broadcaster heeft VZ wel exclusieve content nodig. Sport en HBO staan centraal maar de kans bestaat dat de HBO-content verdwijnt zodra WarnerMedia (AT&T) zijn eigen OTT-dienst lanceert en de content weghaalt bij andere distributeurs.
Alle providers zien zichzelf als aggregaat. Dat impliceert dat breedband (internettoegang) de belangrijkste dienst is, waarmee de slag om het huishouden gestreden wordt. Bedacht moet worden dat in Nederland belangrijke content via 'open' TV-kanalen aangeboden wordt. Sport is daarin een belangrijk element (vooral voetbal: Eredivisie, CL, EK, WK) en vervalt dus als onderscheidend element voor providers.
Overigens staan meer partijen klaar om (eerst de VS en dan) de wereld te veroveren met nieuwe OTT-diensten, niet alleen AT&T/WarnerMedia: Disney/Fox met Disney+, Apple en waarschijnlijk ook Comcast/Sky. Verder is er natuurlijk nog Amazon Prime Video, dat in Nederland nog niet heel veel voorstelt. Als er op de langere termijn iets gaat veranderen met sportrechten, dan is het wel de verschuiving van open TV-kanalen naar OTT-diensten. Sky en Amazon zijn kandidaten, naast DAZN dat nog niet in Nederland actief is. Dat is minder een bedreiging voor de aggregators en meer voor partijen (VZ) die wel inzetten op sport als exclusieve content.
Open kabel: nieuwe categorie aanbieders
Naast KPN Wholesale, OTT en spectrumveilingen is er nog een vierde route voor nieuwkomers: open kabel. Volgens de nieuwe regulering komt VodafoneZiggo op 1 januari 2019 met een refernentie-aanbod voor wholesaleklanten. Na een periode van verzet (rechtbank), onderhandelingen met marktpartijen (T-Mobile, Caiway, YouCa) en technische realisatie zal dit uiteindelijk resulteren in een nieuwe categorie aanbieders: de kabelresellers. Zij zullen zich waarschijnlijk primair op de onderkant van de markt richten (Telfort) en dus bijdragen aan prijsdruk. De vraag is overigens of dit hele proces in 2019 afgerond kan worden.
IPO's: vooral internetbedrijven
Veel aandacht zal in 2019 uitgaan naar de beursgang van een aantal grote Amerikaanse internetbedrijven: Uber, Lyft, Airbnb, Pinterest, Slack, Stripe, Palantir. Tegelijk valt niet uit te sluiten dat enkele 'one-trick ponies' van de beurs verdwijnen door een overname: Twitter, Snap, Netflix. Verder zetten overheden wellicht hun initiatieven voort om de majors op te splitsen (Google, Amazon) in het licht van de genoemde problemen: fake news, privacy en monopolievorming.
Wat de telecom betreft, kiest Vodafone mogelijk voor de beursgang van dochters. Vodafone Nieuw-Zeeland en ook VodafoneZiggo (na 2019) zijn kandidaten.
