Het kabinet wil dat technologiebedrijven werken aan transparantie over de herkomst van informatie. Voor het ontmaskeren van desinformatie is een sterke en onafhankelijke pers en de wetenschap nodig, aldus de overheid. Daarom wordt er de komende tijd – ook met het oog op enkele verkiezingen in 2019 - ingezet op bewustwording en onderzoek naar desinformatie.
Desinformatie en nepnieuws via social media en andere online platforms ondermijnen de democratische rechtsorde. Als inmenging door statelijke actoren de politieke, economische stabiliteit of nationale veiligheid bedreigt, is een reactie van nationale overheden gerechtvaardigd, zo laat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) weten.
Europees Actieplan
Ook in Europees verband wordt – onder meer door de Europese Commissie gewerkt aan het tegengaan van desinformatie en nepnieuws. De Commissie heeft op 5 december een actieplan gepubliceerd om desinformatiecampagnes zoals met nepnieuws in Europa en daarbuiten aan te pakken. De EC doet dit ook in het licht van een reeks verkiezingen die komende jaren plaatsvinden in EU-lidstaten.
Bekende voorbeelden van - vooral online desinformatiecampagnes - zijn volgens BZK de Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen en desinformatie en trollen in het publieke online debat rond de Franse, Duitse, Zweedse verkiezingen en het Brexit-referendum. Dat blijkt uit het rapport ‘Digitalisering van het nieuws; online nieuwsgedrag, desinformatie en personalisatie’ van het Rathenau Instituut.
Grote negatieve impact
Het rapport concludeert dat er in Nederland nog geen grote negatieve impact op de samenleving is vanwege een sterk mediabestel, pluriforme nieuwsconsumptie en een hoog vertrouwen in de media. Hierdoor is het risico klein dat online ‘filter bubbels’ ontstaan waarin mensen zich eenzijdig informeren over hun omgeving.
‘Dit is een verworvenheid van de Nederlandse samenleving waar we zuinig op moeten zijn. In het regeerakkoord is jaarlijks daarom ook 5 miljoen euro extra vrijgemaakt voor onderzoeksjournalistiek. Inzet van nieuwe technologie, zoals artificiële intelligentie, bijvoorbeeld bij manipulatie van beeld en geluid, maakt het moeilijker om te bepalen wat echt is en wat niet.’
Kabinet: alertheid geboden
Hoewel er ook veel positieve kanten zitten aan technologische ontwikkelingen, onderschrijft het kabinet de conclusie van het Rathenau Instituut dat alertheid geboden is voor het misbruik daarvan, bijvoorbeeld door de verspreiding van desinformatie.
Het afgelopen jaar hebben vertegenwoordigers van het kabinet gesprekken gevoerd met media, online platforms, onderzoekers, techbedrijven en vertegenwoordigers van EU-lidstaten over het tegengaan van desinformatie. Uitgangspunten bij de aanpak van het kabinet zijn:
- De dreiging van desinformatie door statelijke actoren is reëel.
- Rechtsstatelijke waarden en grondrechten staan altijd voorop: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van pers en het bevorderen van transparantie. De overheid bemoeit zich niet met de inhoud van boodschappen.
- De kracht van onafhankelijke journalistiek is leidend. Een pluriform medialandschap is onontbeerlijk voor een gezonde democratie.
- Het kabinet vertrouwt vooralsnog op zelfregulering van technologiebedrijven en spreekt hen aan indien nodig.
- Mediawijsheid en digitale geletterdheid zijn belangrijke elementen in het tegengaan van de impact van desinformatie; het Rijk lanceert in februari een online bewustwordingscampagne.
- Kennisontwikkeling door de wetenschap over het bestaan van desinformatie wordt gestimuleerd.
- Coördinatie in Europees verband wordt verwelkomd, zeker als het gaat om bedreiging van de rechtsorde.
Het kabinet is tevreden over het Actieplan tegen desinformatie van de Europese Commissie. Men blijft echter zelf ook bezien in hoeverre er voldoende aandacht is voor manieren waarop techbedrijven verspreiding van desinformatie kunnen beperken zonder dat het ten koste gaat van de vrijheid van meningsuiting en pers.
