Minister Ferd Grapperhaus van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (V&J) ziet een sterke stijging in het aantal gevallen van WhatsApp fraude. Dat schrijft Grapperhaus in een brief aan de Tweede Kamer naar aanleiding van kamervragen naar aanleiding van berichtgeving dat WhatsApp fraude in Nederland geëxplodeerd zou zijn.
De exacte omvang van hulpvraagfraude (ook wel vriend-in-nood-fraude genoemd), is volgens Grapperhaus niet bekend, omdat niet alle slachtoffers aangifte doen bij de politie of een melding maken bij hun bank of de Fraudehelpdesk (FHD). Hoewel de exacte omvang niet bekend is kan volgens Grapperhaus wel geconcludeerd worden dat er sprake is van een stijging sinds 2019 van het aantal meldingen en aangiftes van deze vorm van fraude.
Bij de FHD zijn tot 1 augustus 2020 7.907 meldingen binnengekomen van hulpvraagfraude. In heel 2019 waren dat er 2.663. Ook de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) meldt dat Nederlandse banken in de maanden maart, april en mei van dit jaar drie keer zoveel meldingen van oplichting via social media hebben ontvangen ten opzichte van de laatste drie maanden van 2019. Het aantal aangiftes bij de politie lag voor de coronacrisis op circa 120 tot 150 aangiftes per week.
Aangiftes van WhatsApp-fraude
Sinds april van dit jaar is het mogelijk om digitaal aangifte te doen bij de politie en kwamen tot augustus circa 700 aangiftes per week binnen. De politie wijdt de toename van de aangiftes van hulpvraagfraude deels aan het feit dat het makkelijker is om melding te doen, maar ook aan de feitelijke toename van deze vorm van fraude. De feitelijke toename kan volgens de politie mogelijk verklaard worden doordat mensen tijdens de Corona-crisis meer online zijn gegaan om contact te hebben met hun familie en bekenden. Sinds augustus is het aantal aangiftes iets afgenomen.
Hoeveel aangiftes of meldingen hebben geleid tot een vervolging is volgens Grapperhaus niet inzichtelijk. Het OM registreert hulpvraagfraude via bijvoorbeeld WhatsApp niet apart. Er worden voor het begaan van hulpvraagfraude soms forse straffen opgelegd. Zo hebben twee mannen uit Deventer die mensen via WhatsApp hebben opgelicht een celstraf van 2,5 jaar en 3 jaar opgelegd gekregen.
Opsporing daders WhatsApp-fraude
Bij hulpvraagfraude gaat het volgens Grapperhaus in de meeste gevallen om een georganiseerde samenwerking van verschillende daders en medeplichtigen: katvangers/geldezels, katvanger-ronselaars, pinners, oplichters, hackers en verkopers van de benodigde kennis. De politie heeft het beste zicht op de katvangers/geldezels, die volgens Grapperhaus ook de grootste groep daders vormen. Dit zijn vaak jongeren en/of personen met een sociaaleconomisch zwakkere positie.
De politie onderzoekt op verschillende manieren de verschillende dadertypes en de mogelijke (persoonsgerichte)barrières om deze vorm van fraude tegen te gaan. De politie, FHD, Slachtofferhulp Nederland (SHN) en NVB hebben het beeld dat de meeste slachtoffers ouder zijn dan vijftig jaar. Het is op basis van de informatie van de politie, FHD en SHN niet met zekerheid te stellen dat vijftigplussers ook een hoger risico lopen op slachtofferschap.
Voorlichtingscampange
Vanwege het stijgende aantal slachtoffers sinds de corona crisis is het Ministerie van Justitie en Veiligheid volgens Grapperhaus snel overgegaan tot voorlichting van het publiek. De meest effectieve aanpak van fraude is namelijk het voorkomen dat mensen slachtoffer worden. Het Ministerie van Justitie en Veiligheid betrekt hierbij o.a. de politie, de banken, fraudehelpdesk en andere private organisaties.
Zo publiceerde het jongerenplatform scholieren.com in samenwerking met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) en mijn ministerie in augustus jl. een video gericht op jongeren met uitleg over hulpvraagfraude zodat zij ook hun (groot)ouders waarschuwen. In september startte het Ministerie van Justitie en Veiligheid de campagne “Senioren en Veiligheid” met als doel senioren bewust te maken en handelsperspectief te bieden om slachtofferschap van o.a. hulpvraagfraude) te voorkomen. Ook partners zetten zich in om slachtofferschap te voorkomen.
Landelijke aanpak
In repressieve zin wordt deze fraudevorm volgens Grapperhaus serieus opgepakt door politie en het OM, bijvoorbeeld met de invoering van de internetaangifte. De aanpak van hulpvraagfraude wordt centraal opgezet en gecoördineerd. De aangiftes worden landelijk gebundeld zodat snel zicht is op de zaken die kansrijk zijn. Dit heeft volgens Grapperhaus inmiddels geleid tot een aantal succesvolle opsporingsonderzoeken en strafzaken.
